آشنایی با اختلال احتکار(HD)

افراد مبتلا به اختلال احتکار به طور افراطی اشیا و اموال را جمع‌آوری می‌کنند و نمی‌توانند یا نمی‌خواهند این انبوه اشیا بی‌فایده یا بی‌ارزش را دور بریزند. این اختلال باعث می‌شود فرد در معرض بیماری‌های جسمی، پایین آمدن عملکرد در جنبه‌های مهم زندگی، فشار مالی و اقتصادی قرار گیرد. حتی در روابط بین فردی با اعضای خانواده و دوستانش نیز اثر منفی می‌گذارد.

احتکار اشیا در خانه باعث می‌شود برای کارهایی مانند آشپزی، نظافت، خوابیدن یا راه رفتن فضای کافی باقی نماند و فرد در معرض خطراتی مانند آتش سوزی، افتادن از بلندی و مشکلات بهداشت و سلامتی قرار گیرد.

انگیزه پشت پرده احتکار اشیا بی‌ارزش تنوع زیادی دارد مانند اینکه فرد فکر می‌کند این اشیا ارزشمند هستند، یا این رفتار را از دیگران دیده و تقلید می‌کنند، بعضی افراد از این اشیا که سالها با آنها زندگی کرده‌اند احساس آرامش می‌گیرند، بعضی هم فکر می‌کنند اینها برای روز مبادا به درد می‌خورند.

پشت این انگیزه هر چه باشد نتیجه یکسان دارد: خانه فرد محتکر آنقدر شلوغ شده و ارتفاع تلنبار اشیا به سقف می‌رسد. (اگر فضای قابل زندگی در این خانه مشاهده کنید احتمالاً به دلیل حضور یک شخص سوم است) یکی از پیامدهای منفی اجتماعی احتکار این است که اعضای خانواده جرأت نمی‌کنند دوستان خود را به خانه دعوت کنند.

چند اختلال روانی دیگر نیز می‌توانند به تلنبار کردن اشیا و اکراه فرد در دور ریختن آنها منجر شوند مانند افراد مبتلا به آسیب‌های مغزی در کورتکس AVP و کورتکس سینگولیت. همچنین بسیاری از افراد مبتلا به سندروم پرادر-ویلی نیز رفتار احتکار را نشان می‌دهند که اکثراً به احتکار مواد غذایی و خوراکی می‌پردازند اما اشیا را نیز احتکار می‌کنند.

در بعضی افراد احتکار ممکن است با اختلال وسواسی-اجباری، اختلال اضطراب یا افسردگی عمده مرتبط بوده و یک اختلال مستقل محسوب نشود. در بیماران اسکیزوفرنیک بستری در بیمارستان نیز رفتار احتکار دیده می‌شود اما این به دلیل علاقه به آن اشیا نیست. در بین اختلالات، اختلال وسواسی-اجباری بیشتر از همه به اختلال احتکار نزدیک است.

شیوع اختلال احتکار(HD)

بعضی مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که این اختلال در مردان بیشتر از زنان است در حالی که نمونه‌های بالینی نشان می‌دهد زنان بیشتر مبتلا هستند. سمپتوم‌های احتکار در بزرگسالان مسن‌تر(۵۵ تا ۹۴ سال) تقریباً سه برابر بزرگسالان جوان‌تر(۳۴ تا ۴۴ سال) است. حدود ٪۵۰ افرادی که به اختلال احتکار مبتلا می‌شوند یک عضو درجه یک در خانواده خود دارند که به احتکار اشیا مبتلاست(احتمال نقش ژنتیک).

عدم قاطعیت یا ناتوانی در تصمیم‌گیری یک صفت بارز این افراد است و اکثر آنها از یک اتفاق تروماتیک یا استرس‌زا قبل از شروع این اختلال صحبت می‌کنند. ٪۷۵ افراد مبتلا، یک اختلال خلقی یا اضطرابی همبود نیز دارند.

اختلال احتکار چند نوع فرعی نیز دارد:

• احتکار کتاب یا بیبلیومانیا عبارت است از جمع‌آوری کتاب تا حدی که روابط اجتماعی یا سلامت فرد به خطر بیفتد. این افراد کتاب‌هایی را جمع‌آوری می‌کنند که اصلاً به دردشان نمی‌خورد و یا کلکسیونرهای عادی نیز برای داشتن آنها انگیزه ندارند. یکی از نشانه‌های این اختلال این است که فرد از یک کتاب چند نسخه می‌خرد یا تعداد کتاب‌ها بیش از آن است که بتواند بخواند.
• احتکار حیوانات که فرد مبتلا تعداد زیادی حیوان را در خانه خود نگه می‌دارد بدون اینکه بتواند خانه را تمیز کند یا به حیوانات رسیدگی نماید. این افراد به حیوانات خود شدیداً علاقه دارند و قبول هم نمی‌کنند که عدم رسیدگی به آنها باعث آسیب دیدنشان می‌شود.
• احتکار اطلاعات که به لطف اینترنت و هاردهای اکسترنال چند ترا-بایتی به فرد کمک می‌کنند تا بتواند مقادیر زیاد اطلاعات را دانلود و سیو کند. این افراد هر چه به دستشان برسد را نگه می‌دارند. از دوستان و آشنایان دائم فایل‌های مختلف می‌گیرند و در هارد دیسک می‌ریزند. آنها اطلاعاتی را نگه می‌دارند که هرگز به آنها رجوع نمی‌کنند و حتی فراموش می‌کنند که چنین اطلاعاتی دارند.

اگر به طور شانسی یک کیلوبایت از این اطلاعات حذف شوند آنها به شدت ناراحت و مضطرب می‌شوند. این اختلال باعث بوجود آمدن ناراحتی و اختلاف در روابط بین فردی شده و در عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی آنها نیز باعث اختلال می‌شود.

علت اختلال احتکار(HD)

به نظر این اختلال زمینه ژنتیک دارد زیرا حدود ٪۵۰ مبتلایان می‌گویند که یکی از خویشاندان درجه یک آنها به جمع‌آوری اشیا پرداخته است و مطالعه دو قلوها نیز نشان داده که تقریباً ٪۵۰ تفاوت‌ها در احتکار کردن قابل نسبت دادن به عوامل ژنتیکی هستند.

درمان اختلال احتکار

افراد مبتلا به اختلال احتکار احتمالاً به هیجانات و احساسات خود و دیگران حساس نیستند و برعکس برای ایجاد پیوند با دنیای اطراف خود به جای آدم‌ها با اشیا، پیوند عاطفی و دلبستگی ایجاد می‌کنند. هوش هیجانی (EQ) این افراد معمولاً کمتر از سطح عادی بوده و در نتیجه توانایی دور ریختن و مرتب کردن اشیا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

اکثر تحقیقات نشان می‌دهند که فقط یک سوم بیماران به درمان دارویی و سایر مداخلات درمانی واکنش مساعد نشان می‌دهند. با داروهایی که در حال حاضر وجود دارند می‌توان اختلال وسواسی-اجباری را تحت کنترل درآورد ولی نمی‌توان به طور کامل درمان کرد. بعضی از این داروها می‌توانند در اختلال احتکار نیز تأثیر مثبت بگذارند.

* برخی از روانشناسان معتقدند روان‌درمانی شناختی-رفتار(CBT) بهترین روش برای کنترل اختلال احتکار است. به این صورت که درمانگر:

۱- با کمک خودِ درمانجو یا مراجع علت احتکار اشیا را کشف می‌کند.

۲- به او یاد می‌دهد که چگونه اشیا را منظم و مرتب کند تا بتواند تصمیم بگیرد کدام یک را دور بیندازد.

۳- به او مهارت تصمیم‌گیری را آموزش می‌دهد.

۴- به تنهایی یا با کمک یک فرد حرفه‌ای، چند بار به خانه فرد رفته و وسایلی که مورد نیاز نیستند را یا دور می‌ریزند یا هدیه می‌دهند و یا می‌فروشند.

۵- به فرد، مهارت‌های ریلکسیشن را یاد می‌دهند.

۶- جلسات گروه‌درمانی یا خانواده‌درمانی برگزار می‌کنند.

۷- در صورت خطرناک شدن، او را به مقامات ذیربط ارجاع می‌دهد.

۸- هر چند وقت یک‌بار او را ویزیت می‌کند تا اطمینان حاصل کند که به سبک زندگی سالم خود ادامه می‌دهد.

درمان ERP نوعی از درمان شناختی-رفتاری است که روی قرار دادن فرد در معرض محرک‌ها و ممانعت از پاسخ تمرکز می‌کند و به نظر در بین سایر انواع فرعی CBT بهترین درمان برای اختلال احتکار است اما بسیاری از بیماران حاضر به شرکت در آن نیستند. همچنین بعضی از شناخت‌درمانی‌ها که به افراد کمک می‌کنند تا باورهای اشتباه خود را به چالش بکشند نیز مفید هستند.

همچنین شرکت دادن اعضای خانواده در فرآیند درمان مفید واقع می‌شود. به عقیده بسیاری از روانشناسان بهترین روش درمان HD (احتکار) تلفیقی از سه رویکرد دارودرمانی، روان‌درمانی و اجتماعی(اطرافیان بیمار) است. این رویکرد تلفیقی، رویکرد زیستی-روانی-اجتماعی نامیده می‌شود.