خاطرات دروغین چیست؟

آیا می‌توانیم به حافظه خود اعتماد کنیم؟

آیا ممکن است ذهن ما خاطره بسازد؟

آیا این فرآیند طبیعی است؟

به آن دسته از خاطراتی که در واقعیت رخ نداده و ما فکر می‌کنیم که اتفاق افتاده و یا خاطراتی که اتفاق افتاده اما در ذهن ما تغییر شکل داده را «خاطرات دروغین» می‌گویند. این دسته از خاطرات ممکن است کاملاً واقعی، پر از جزئیات و حتی سرشار از احساس به نظر بیایند و در مورد رخ دادن آنها مطمئن باشیم اما اینها صحت خاطرات را تضمین نمی‌کند. وجود این ذهنیات به معنای بد بودن حافظه یا زوال عقل و آلزایمر نیست.

خاطرات دروغین، معمولاً از نظر شدت و فراوانی در حد اینکه باعث اختلال در عملکرد انسان شوند نستند اما اگر شخصی مکرر دچار این خاطرات شده و اصرار به آنها دارد می‌توان گفت دچار «سندرم خاطرات دروغین» شده، البته هنوز برای اینکه این نوع حافظه به عنوان «سندرم»، «اختلال» و یا «بیماری» شناخته شود، مباحث ادامه دارد اما در هر صورت اگر این حافظه برای شما ایجاد دردسر می‌کند حتما با یک روانشناس موضوع را مطرح کنید. برای شناسایی این دسته از خاطره‌ها تنها راه فعلاً یافتن شواهد مستقل است که آنها را رد یا تأیید کند.

• حافظه دروغین چگونه بوجود می‌آید؟

برای بررسی این حافظه، دانشمندان فهرستی از کلمات مرتبط به هم را به فرد دادند و از او خواستند تا این لیست را به خاطر بسپارد. زمانی که از فرد خواسته شد تا کلمات را به خاطر بیاورد او واژه‌های مرتبط با کلمات لیست را نیز بیان کرد در حالی که در لیست وجود نداشتند. بزرگسالان بیشتر از کودکان کلمات درست را بیان می‌کنند اما به همان میزان، واژگان کاذب را وارد لیست می‌کنند؛ کودکان به طور کلی کمتر دچار حافظه دروغین شده و عملکرد بهتری دارند.

در توجیه این مسئله، تئوری ردیابی فازی مطرح می‌کند که دو نوع حافظه وجود دارد، حافظه جزئی و حافظه کلی. حافظه جزئی زمانی عمل می‌کند که یک قضیه را به صورت سطحی و با جزئیات به خاطر می‌سپاریم و بعد از مدت کوتاهی آن را با وضوح به یاد می‌آوریم؛ در حالی که حافظه کلی بیانگر خاطرات کلی از رویدادهای گذشته هستند که اثری عمیق و طولانی دارند اما مبهم هستند. بر اساس نظریات موجود، با افزایش سن هر دو نوع حافظه ما بهبود می‌یابند اما تکیه بیشتر ما بر حافظه کلی است. چرا که تقریباً تمام وقایع مهم با تأخیر در زندگی رخ می‌دهند. به عنوان مثال: با شروع تحصیلات باید مطالعات خود را بخاطر موقعیت شغلی برای مدت طولانی حفظ کنیم.

با بالا رفتن سن، افراد به «سازنده‌های مفاهیم» بدل شده و با سرعت بیشتری، معانی و اطلاعات مرتبط را به هم متصل می‌کنند که گرچه این امر پیشرفتی ضروری برای قدرت ذهن است اما خطای آن، حافظه دروغین است.

• چه کسانی بیشتر دچار خاطرات دروغین می‌شوند؟

1- افرادی که دارای ذهن خلاق و خیال‌پرداز هستند؛ زیرا ذهن با قدرت تخیل بالا می‌تواند خاطرات با جزئیات بیشتر را طرح کند که خود شخص نیز نتواند آن را از واقعیت تشخیص دهد.

2- افرادی که تجارب ناگوار مانند تجاوز جنسی، تروما و موارد مشابه دارند!

3- خلق منفی بیش از خلق مثبت و خنثی، خاطرات دروغین می‌سازد پس افراد دارای سابقه تروما، افسردگی یا اضطراب شدید بیشتر مستعد ساختن خاطرات دروغین هستند.

4- افراد مبتلا به وسواس فکری-عملی، افرادی که زیر فشار اجتماعی هستند مثلاً بازجویی پلیس، افراد کم‌سواد و…، افراد سالخورده