زمان مطالعه8 دقیقه
می پسنـدم0
اندازه متن12
جان لاک (John Locke)، نامی که با فلسفه تجربه‌گرایی، لیبرالیسم سیاسی و دفاع از حقوق طبیعی بشر گره خورده است، نه تنها یکی از تاثیرگذارترین فیلسوفان عصر روشنگری، بلکه یکی از معماران فکری دنیای مدرن محسوب می‌شود. زندگی او سرشار از تحولات سیاسی، تعامل با اندیشمندان و تجربیاتی بود که عمیقاً بر اندیشه‌اش اثر گذاشت. این زندگینامه جامع، مسیر پر فراز و نشیب زندگی و اندیشه‌های این متفکر بزرگ را بررسی می‌کند.
۲۹ اوت ۱۶۳۲ در رینگتون، روستایی کوچک در سامرست، انگلستان.
پدرش، جان لاکِ پدر، وکیلی کشاورزپیشه و از هواداران پارلمان (طرفداران محدود کردن قدرت پادشاه) در دوران جنگ‌های داخلی انگلستان بود. این گرایش سیاسی پدر، بعدها بر دیدگاه‌های سیاسی جانِ پسر تاثیر بسزایی گذاشت. مادرش، آگنس کین، از خانواده‌ای محترم بود.
در خانه و تحت آموزش پدر آغاز شد. سپس به **مدرسه وستمینستر** در لندن فرستاده شد که یکی از معتبرترین مدارس آن زمان بود. این محیط تحصیلی سخت‌گیرانه، پایه‌های دانش کلاسیک (زبان‌های لاتین و یونانی، منطق، الهیات) را در او تقویت کرد.
در سال ۱۶۶۶، جان لاک به‌طور اتفاقی با لرد آنتونی اشلی کوپر (بعدها اولین ارل شافتس‌بری)، دولت مردی بانفوذ و از مخالفان سرسخت قدرت مطلقه پادشاه، آشنا شد. لاک پزشکی او را بر عهده گرفت و یک عمل جراحی خطرناک (درآوردن کیست از سینه‌اش) را با موفقیت انجام داد.
این رابطه به سرعت از رابطه پزشک-بیمار فراتر رفت. لاک به مشاور مورد اعتماد، دستیار شخصی و حتی معلم فرزند شافتس‌بری تبدیل شد. او سمت‌های رسمی مختلفی در دولت شافتس‌بری، از جمله منشی هیئت تجارت و مستعمرات، بر عهده گرفت.
این همکاری نزدیک، لاک را مستقیماً در کانون سیاست‌های انگلستان قرار داد و عمیقاً بر دیدگاه‌های سیاسی او درباره محدودیت قدرت حکومت، حقوق افراد و آزادی‌های مدنی تاثیر گذاشت. تجربیات عملی او از کارهای حکومتی و مشاهداتش از سوءاستفاده‌های قدرت، در شکل‌گیری ایده‌های اصلی آثار سیاسی‌اش حیاتی بود.
در این دوره، لاک شروع به تنظیم اولین پیش‌نویس‌های ایده‌هایش درباره بردباری مذهبی (تساهل) و حکومت کرد.
به دلایل سلامتی (آسم) و شاید فاصله گرفتن از فضای سیاسی متشنج لندن، به فرانسه سفر کرد. در آنجا با اندیشه‌های فلسفی و علمی اروپای قاره‌ای بیشتر آشنا شد.
با بازگشت به انگلستان، شافتس‌بری به دلیل مخالفت با پادشاه جدید، جیمز دوم (کاتولیک مذهب) و ترس از بازگشت کاتولیسیسم و استبداد، در سال ۱۶۸۲ به هلند گریخت. لاک که ارتباط نزدیکی با او داشت، زیر نظر دولت قرار گرفت.
لاک نیز در سال ۱۶۸۳ به دلایل امنیتی (احتمالاً به اتهام توطئه) مجبور به فرار به هلند شد. این سال‌های تبعید، علی‌رغم سختی‌ها، **پربارترین دوره نوشتن** زندگی او بود.
در این دوران آرام‌تر، لاک توانست دو اثر جاودانه خود را تکمیل و منتشر کند:”رساله‌ای درباره بردباری” (1689):دفاعی قدرتمند از آزادی وجدان و جدایی دین از سیاست. او استدلال می‌کرد که حکومت نباید در امور اعتقادی افراد دخالت کند.”دو رساله درباره حکومت” (1689): شاهکار سیاسی لاک. در رساله دوم (که بسیار مشهورتر است)، او نظریه حقوق طبیعی (زندگی، آزادی، مالکیت) را بنا نهاد، حکومت مبتنی بر رضایت مردم را تشریح کرد، حق انقلاب علیه حکومت ستمگر را توجیه نمود و اصل تفکیک قوا را پیشنهاد داد. این کتاب به‌نوعی مانیفست لیبرالیسم کلاسیک شد.
همچنین در این دوره، کار اصلی بر روی بزرگ‌ترین اثر فلسفی خود، “جستاری در فهم بشری” (Essay Concerning Human Understanding) را به پایان رساند. این کتاب که در سال ۱۶۸۹ منتشر شد، مبانی تجربه‌گرایی را به تفصیل شرح می‌داد و ادعای وجود ایده‌های فطری را رد می‌کرد. لاک استدلال کرد ذهن انسان در بدو تولد مانند لوح سفید (Tabula Rasa) است که تجربیات حسی (احساسات) و تأملات درونی (انعکاس) آن را پر می‌کنند. این اثر انقلابی در معرفت‌شناسی (نظریه دانش) ایجاد کرد.
انقلاب شکوهمند (1688): سرنگونی جیمز دوم و به قدرت رساندن ویلیام اورانژ و همسرش ماری (پروتستان) با رضایت پارلمان. این انقلاب، ایده‌های لاک درباره حکومت مشروطه و محدود را عملاً محقق کرد.
بازگشت با افتخار: لاک در سال ۱۶۸۹ همراه با ماری جدید (ملکه آینده) به انگلستان بازگشت. او حالا به عنوان فیلسوفی بزرگ و مدافع آزادی شناخته می‌شد.
انتشار آثار اصلی: هر سه اثر بزرگ او (دو رساله، رساله بردباری، جستار در فهم بشری) در سال ۱۶۸۹ منتشر شدند و تاثیر فوری و گسترده‌ای گذاشتند.
سمت‌های دولتی: لاک سمت‌های دولتی مهمی مانند کمیساریای تجارت و مستعمرات را پذیرفت و همچنان مشاوری تاثیرگذار بود.
تالیفات بعدی:آثار دیگری مانند “اندکی درباره آموزش” (1693) که در آن بر اهمیت تربیت عملی و تجربی برای شکل‌گیری شخصیت و عقل تاکید کرد، و “خردمندی مسیحیت” (1695) را منتشر کرد.
زندگی شخصی: لاک هرگز ازدواج نکرد. در سال‌های پایانی، به دلیل ضعف سلامتی، بیشتر وقت خود را در خانه‌ای در اوتس، اسکس، در ملک دوستانش، سر فرانسیس و لیدی ماشام گذراند.
درگذشت: جان لاک در ۲۸ اکتبر ۱۷۰۴ در اوتس، اسکس، در سن ۷۲ سالگی درگذشت و در گورستان محلی همان روستا به خاک سپرده شد.
جان لاک را می‌توان به حق یکی از پایه‌گذاران اصلی جهان مدرن دانست:
1.لیبرالیسم سیاسی: نظریه حقوق طبیعی (زندگی، آزادی، مالکیت)، حکومت مبتنی بر رضایت ، تفکیک قوا و حق انقلاب بنیان‌های لیبرالیسم و دموکراسی‌های مدرن را تشکیل می‌دهند. اعلامیه استقلال آمریکا و قانون اساسی آن به‌وضوح تحت تاثیر ایده‌های اوست.
2.تجربه‌گرایی (امپریسیسم): نظریه لوح سفید و تاکید بر تجربه به عنوان منشأ تمام دانش، مسیر فلسفه غرب را تغییر داد و بر اندیشمندانی مانند جرج بارکلی، دیوید هیوم و بعدها مکاتب پوزیتیویسم منطقی تاثیر عمیق گذاشت.
3.بردباری مذهبی: دفاع او از آزادی وجدان و جدایی دین از حکومت، اصل اساسی دولت‌های سکولار و کثرت‌گرای امروزی است.
4.آموزش: تاکید او بر آموزش تجربی، پرورش عقل سلیم و اهمیت شخصیت‌سازی، تاثیر ماندگاری بر نظریه‌های تربیتی داشته است.
5.حق مالکیت: تحلیل او از مالکیت به عنوان حقی طبیعی که از کار فرد ناشی می‌شود، در اقتصاد و فلسفه سیاسی بعدی بسیار بحث‌برانگیز و تاثیرگذار بود.
سه کتاب او بسیار مهم هستند: “دو رساله درباره حکومت” (به ویژه رساله دوم) برای فلسفه سیاسی، “جستاری در فهم بشری” برای فلسفه و معرفت‌شناسی، و “رساله‌ای درباره بردباری” برای فلسفه دین و سیاست.
ایده اصلی او تجربه‌گرایی است: ذهن انسان در بدو تولد مانند یک لوح سفید (Tabula Rasa) است. تمام دانش و ایده‌های ما از دو منبع تجربه حسی (احساسات) و تأمل درونی (انعکاس بر روی آن احساسات) به‌دست می‌آیند. او منکر وجود ایده‌های فطری بود.
زندگی، آزادی و مالکیت. لاک معتقد بود این حقوق ذاتی انسان‌ها هستند و حکومت‌ها برای حفظ این حقوق تشکیل می‌شوند.
لاک معتقد بود انسان‌ها در “وضع طبیعی” دارای حقوق طبیعی هستند ولی برای تضمین بهتر این حقوق و حل اختلافات، با یکدیگر قراردادی می‌بندند و حکومتی را تشکیل می‌دهند که بر اساس *رضایت*آنان عمل کند. اگر حکومت به این قرارداد عمل نکند و حقوق طبیعی را نقض کند، مردم حق *انقلاب* دارند.
ایده‌های لاک درباره حقوق طبیعی، حکومت مبتنی بر رضایت و حق انقلاب، مستقیم و عمیق بر نویسندگان اعلامیه استقلال آمریکا (به ویژه توماس جفرسون) و تدوین‌کنندگان قانون اساسی آمریکا تاثیر گذاشت. مفاهیمی مانند “زندگی، آزادی و جستجوی خوشبختی” در اعلامیه استقلال، بازتابی از حقوق طبیعی لاک هستند.
اگرچه لاک مستقیماً از دموکراسی به شکل امروزی سخن نگفت، اما نظریه او درباره حکومت مبتنی بر رضایت مردم و نمایندگی، و دفاع از حقوق فردی و حاکمیت قانون، سنگ بنای فکری دموکراسی‌های لیبرال مدرن را تشکیل می‌دهد. او حاکمیت نهایی را از آن مردم می‌دانست.
جان لاک، فیلسوفی که از دل آشوب‌های سیاسی انگلستان قرن هفدهم برخاست، با ترکیب *توجه به تجربه* در شناخت جهان و *دفاع سرسختانه از آزادی و حقوق فردی* در برابر قدرت حکومت، چراغ راهی برای عصر روشنگری و جهان مدرن پس از آن شد. آثار او نه تنها تحول‌آفرین بودند، بلکه اصولی را بنا نهادند که همچنان ستون‌های اصلی تفکر سیاسی لیبرال، معرفت‌شناسی تجربی و جامعه‌ای مبتنی بر بردباری و حاکمیت قانون به شمار می‌روند. مطالعه زندگی و اندیشه‌های جان لاک، کلیدی است برای درک ریشه‌های فکری دنیایی که امروز در آن زندگی می‌کنیم.
کلیه حقوق مادی و معنوی برای مرکز مشاوره باران محفوظ میباشد و هرگونه کپی برداری شامل پیگرد قانونی میباشد.
